Spis treści
Karabinek wspinaczkowy – element sprzętu wspinacza
Karabinek to podłużny metalowy pierścień z częścią nieruchomą (korpusem) oraz częścią ruchomą – otwieranym zamkiem na jednym z boków. Karabinek jest elementem łącznikowym i służy do szybkiego i efektywnego łączenia różnych elementów, zazwyczaj jest fragmentem całego układu asekuracyjnego.
Nazwa karabinek powstała z języka niemieckiego (karabinerhaken) i wywodzi się od zamykanego haka, na którym niegdyś kawalerzyści odwieszali karabinki.
Karabinki wspinaczkowe najczęściej wykonane są z bardzo lekkich i jednocześnie wytrzymałych materiałów – stopów aluminium (lub też czasem tytanu). Zapewnia im to niską masę przy jednocześnie sporej wytrzymałości na obciążenia. Cały sprzęt wspinaczkowy to element, od którego zależy nasze zdrowie i życie. Karabinki wspinaczkowe, jako część układu asekuracyjnego, są kluczowym elementem zapewniającym bezpieczeństwo podczas wspinaczki. Powinny one utrzymać i zatrzymać spadającego wspinacza.
Karabinki występują w wielu rozmiarach, kształtach i typach i są podstawowym, niezbędnym i najbardziej charakterystycznym elementem wyposażenia wspinaczy. Karabinki wspinaczkowe służą głównie do asekuracji oraz budowania stanowiska.
Aby wybrać cały sprzęt, w tym także karabinek wspinaczkowy, należy zwrócić uwagę przede wszystkim na planowany sposób i cel jego użytkowania:
- jaki jest nasz preferowany rodzaj wspinaczki?
- jaki jest poziom aktywności naszej wspinaczki?
- jakie będą warunki?
- jaki jest mój poziom doświadczenia?
- jaki rodzaj karabinka będzie odpowiedni do mojego już posiadanego sprzętu wspinaczkowego?
Karabinki według kształtu korpusu
Budowa karabinków wspinaczkowych to:
- korpus,
- ruchome ramię,
- zamek,
- ewentualnie ramię w pozycji zamkniętej może dodatkowo posiadać blokadę – wtedy obecna również jest tuleja.
Wymiary karabinków określone są poprzez wymiary ich osi podłużnej, osi poprzecznej, prześwit oraz ich wagę. Prześwit to maksymalna odległość pomiędzy zamkiem z maksymalnie otwartym ramieniem. Im większy, tym daje on więcej miejsca na linę, taśmy i węzły.
Karabinek asymetryczny D – kształtny
Karabinki nazywane również offsetowymi. Obecnie jest to jeden z najczęściej stosowanych i najpopularniejszych karabinków (razem z opisanym poniżej typem HMS). Karabinki te powstały poprzez drobną modyfikację prostszych w budowie karabinków D – kształtnych („zwykłe” karabinki typu D).
Na jednym z końców karabinek jest lekko zwężony, w celu zmniejszenia własnego ciężaru, co powoduje, że karabinki asymetryczne osiągają dobre walory wytrzymałościowe przy stosunkowo niewielkiej wadze. Zajmują mało miejsca. Są nieco droższe od odpowiedników. Zamek otwiera się na tyle szeroko, żeby zwiększyć funkcjonalność tego typu karabinków w stresowych i trudnych sytuacjach.
Karabinki asymetryczne D charakteryzuje korzystny rozkład siły udaru dzięki asymetrycznej budowie, a działające obciążenia przenoszone są zazwyczaj w przesuniętej osi karabinka.
Po otwarciu zamka karabinki mają stosunkowo większy prześwit w porównaniu do karabinków innych kształtów. Dzięki asymetrycznej budowie są bardziej poręczne, łatwiej i szybciej jesteśmy w stanie wpiąć w nie linę lub pętlę. Z drugiej strony, z tego samego powodu, są niestety nieco mniej pojemne sprzętowo dla taśm czy podwójnych lub bliźniaczych lin.
Asymetryczny D – kształtny karabinek wspinaczkowy jest podstawowym elementem wykorzystywanym do ekspresów. Niestety karabinki tego typu są bardziej podatne na uszkodzenia.
Karabinek gruszkowaty – HMS (H)
HMS, karabinek kształtu gruszkowatego, nazywany jest także potocznie karabinkiem osobistym.
Główną zaletą typu HMS jest szerokie otwarcie zamka oraz spory prześwit karabinka. Niestety, wiąże się to z większym ciężarem i sporymi rozmiarami.
Ich główne zastosowanie to wpinanie przyrządów do asekuracji i zjazdu, często też budowanie stanowisk.
Karabinki HMS zabezpieczane są przed otwarciem poprzez proste zakręcanie ręczne lub bardziej pewne automatyczne (typy automatyczne to magnetyczne, zapadkowe, oraz popularne Twist Lock, Triple – lock lub Twist – lock Plus). Rozwiązania automatyczne powodują też wzrost ceny karabinka.
Skrót HMS pochodzi od niemieckiej nazwy węzła półwyblinki “Halbmastwurf”. Półwyblinka kojarzona jest z tym karabinkiem z powodu jego sporego prześwitu i szerokości otwarcia, który umożliwia zawiązanie tego sporawego węzła.
Karabinek D – kształtny
Coraz częściej karabinki D wypierane są przez asymetryczne D – kształtne, lecz nadal często się ich używa. Karabinki D charakteryzują się największą wytrzymałością wzdłuż wzdłużnej osi korpusu w stosunku do zamka, jednak gdy obciążenie zmienia się w osi wzdłużnej i nie jest idealne, wytrzymałość tego typu karabinków znacznie spada.
Prześwit karabinka wspinaczkowego D jest mniejszy niż D – asymetrycznych, ale większy niż opisanych poniżej owalnych.
Karabinek owalny (X)
Konstrukcja tychże karabinków powoduje zmniejszenie ich wytrzymałości w porównaniu do innych typów. Powodem jest rozkładanie obciążeń w jednakowym stopniu na korpus karabinka oraz na część z zamkiem (a wytrzymałość części z zamkiem zawsze jest mniejsza niż wytrzymałość samego korpusu).
Dzięki symetrycznej budowie bez żadnych załamań, karabinek X równomiernie przenosi siły i jest optymalny do wpinania przyrządów zjazdowych czy do podchodzenia, idealnie sprawdza się również do systemów bloczków.
Karabinek X powinno wybrać się jako sprzęt wspinaczkowy we wspinaczce hakowej, speleologii oraz ratownictwie.
Karabinki z wygiętym zamkiem
Karabinki te są z jednej strony szersze, dzięki czemu bardzo poręczne i łatwo wpiąć w nie linkę. Stosowane w przypadku trudnych i ekstremalnych tras, gdzie wpięcie linki musi w karabinek wspinaczkowy być często bardzo łatwe i błyskawiczne.
Karabinki hybrydy
Karabinki hybrydowe to po prostu różne modyfikacje podstawowych typów karabinków. Zazwyczaj mają one jedno, konkretne przeznaczenie, a ich kształt i właściwości dopasowane są do niego.
Karabinki według rodzaju i budowy zamka
Zamkiem nazywamy ruchome ramię karabinka. Posiada on sprężynę, która działa w kierunku zamknięcia.
Zazwyczaj zamek wyposażony jest również w ząbek lub wpust, który przenosi część naprężeń rozciągających zamknięty karabinek wspinaczkowy w kierunku jego dłuższej osi. Dzięki ząbkowi, w momencie obciążenia, zamknięty zamek jest nadal zwarty z korpusem karabinka. Inny typ, nowszy, to keylock, wykorzystujący kształt „kieszonki”, dzięki czemu redukujemy możliwość haczenia karabinka o inne elementy. Wiąże się to jednak z nieco wyższą ceną i nieco mniejszą wytrzymałością.
Niektóre zamki wyposażone są w różnego rodzaju blokady, które eliminują możliwość jego niezamierzonego, przypadkowego otwarcia.
Jak wybrać odpowiedni zamek?
Karabinki z zamkiem prostym
Nazywane często standardowymi. Na tej budowie opierają się wszystkie karabinki z zabezpieczeniem, bez względu na to, jakiego używają typu blokady.
Stosowane są jako karabinki sprzętowe lub do budowy stanowisk, są składową częścią ekspresów.
Karabinki z zamkiem drucianym
Zamek druciany wykonany jest z podwójnego drucika ze stali nierdzewnej. Taki sposób budowy pozwolił na wyeliminowanie sprężyn oraz zapadek, ponieważ to drut pełni ich funkcję. Dzięki temu karabinek ma mniejszy ciężar.
Sposób budowy wpłynął także na zmniejszenie zagrożenia zapychania zamka przez piasek i zabrudzenia, dzięki czemu tego typu karabinki wspinaczkowe bardziej niezawodne.
Podczas obciążenia mamy do czynienia z redukcją odskakiwania zamka, jest on mało podatny na otwieranie. Właściwość ta zachowana jest i pod wpływem gwałtownego udaru (przy innych typach zamków częściej wystąpi efekt whiplash, czyli otwarcie zamka pod wpływem bezwładności ramienia) i pod wpływem pracy (przesuwania się) lin.
Karabinki te cieszą się sporą popularnością wśród alpinistów, ponieważ charakteryzuje je mała podatność na zamarzanie.
W stosunku do prostego lub giętego typu, wadą jest funkcjonalność i wygoda obsługiwania.
Karabinki z zamkiem giętym
Bardzo popularny typ, którego największą zaletą jest znaczne ułatwienie wpinania lin, dzięki wygiętej budowie.
Rodzaje zabezpieczeń
Zmniejszenie wytrzymałości karabinka przy otwartym zamku może wynosić nawet 50%. Z tego powodu wprowadzono blokady zamka.
Ręczny system zakręcania
Najpopularniejszy typ blokady, w którym nagwintowana na ramieniu tuleja jest ręcznie zakręcana, uniemożliwiając po zakręceniu i umożliwiając po odkręceniu jego otwarcie. Ten typ blokady ma wielu zwolenników z powodu prostoty konstrukcji oraz łatwości użytkowania. Karabinki wspinaczkowe z manualną blokadą są bardzo trwałe i bardziej wytrzymałe na uszkodzenia niż w przypadku automatycznego typu blokady. Należy uważać tutaj, aby nie dokręcić zbyt mocno, ponieważ może to spowodować kłopoty z odkręceniem tulejki.
Automatyczne systemy zakręcania
Jak każdy proces zautomatyzowany, zadaniem takich systemów jest eliminacja błędu ludzkiego – czyli w tym przypadku ryzyka zapomnienia o zabezpieczeniu zamka przed przypadkowym otwarciem.
Przeciwnicy takiej automatyzacji blokowania karabinków wspinaczkowych biorąc pod uwagę swoją praktykę twierdzą, że mechanizmy te są mniej wygodne w użyciu, a obsługa karabinków w rękawiczkach wymaga sporego skupienia i manipulacji manualnych. Wszelkie automatyczne systemy blokowania zamka są bardziej podatne na zanieczyszczenia przez piasek czy błoto i łatwiej ulegają uszkodzeniom oraz niewidocznym mikro – uszkodzeniom. Z powodu wyższego stopnia skomplikowania systemu, karabinki wspinaczkowe z automatycznym zabezpieczeniem są droższe niż ich odpowiedniki z systemem ręcznym.
Typy automatycznych blokad to m.in. Twist – Lock, Tri – Lock, Wire – Lock, a także blokady magnetyczne.
Parametry wytrzymałościowe karabinków i zalecenia
Najczęściej na korpusie karabinka znajdują się najważniejsze informacje dotyczące karabinka: rok produkcji, normy wytrzymałościowe jakie spełnia, czasem nazwa producenta oraz dopuszczalne obciążenie karabinka. Karabinki z atestem CE wygrawerowane mają także numery laboratorium wydającego atest, oraz określenie zakresu zastosowań danego karabinka.
Wymagania wytrzymałościowe przy zamkniętym i otwartym zamku oraz wzdłuż osi poprzecznej, oraz oznaczenia karabinków wspinaczkowych wpisane są w normę europejską EN – 12275, a także dyrektywę zalecającą (niewymaganą) UIAA 121. Każdy karabinek wspinaczkowy używany w Europie powinien posiadać oznaczenie CE, zalecane są karabinki spełniające również wymogi UIAA.
Wyodrębniają one następujące typy karabinków wspinaczkowych:
- karabinki B (basic) do ogólnego stosowania we wspinaczce, do stosowania w każdym miejscu łańcucha asekuracyjnego;
- karabinki D (directional) przeznaczone do tworzenia ekspresów, bardzo wytrzymałe, zazwyczaj łączone z taśmami czy pętlami;
- karabinki X (owalne) do wspinaczki hakowej oraz ratownictwa i speleologii, idealnie sprawdzają się przy wykorzystaniu bloczków;
- karabinki H (HMS) należy wybrać do asekuracji z wykorzystaniem węzła półwyblinki, używane są także do zjazdów. Jest to najpopularniejszy model karabinka wspinaczkowego, najczęściej kupowany jako pierwszy element sprzętu;
- karabinki K (klettersteig) do autoasekuracji na ubezpieczonych drogach turystycznych;
- karabinki Q (quick link) wykorzystywane w speleologii, karabinki bez zamka i ramienia posiadające tylko nakrętkę.
Aby otworzyć zamek któregokolwiek z wymienionych powyżej karabinków wspinaczkowych (oprócz Q), trzeba użyć siły nie mniejszej niż 5 kN.
Minimalne wytrzymałości określone przez normy to:
- Wytrzymałość przy zamkniętym zamku: typ B, D, H → 20 kN, typ X → 18 kN, typ K, Q → 25 kN.
- Wytrzymałość przy otwartym zamku: typ B, D → 7 kN, typ X → 5 kN, typ H → 6 kN, typ K → 8 kN.
- Wytrzymałość wzdłuż osi poprzecznej: typ B, H, K, X → 7 kN, typ Q → 10 kN.
Aluminiowe czy stalowe?
Aluminiowe (i rzadziej tytanowe) to niższa waga, dobre parametry wytrzymałości mechanicznej, są wybierane najczęściej przez wspinaczy.
Stalowe to większa waga, są wykorzystywane są w pracach wysokościowych i speleologii. Są bardziej odporne na ścieranie i uszkodzenia mechaniczne.
Karabinki stalowe łączy się z linami stalowymi, lecz karabinki aluminiowe powinny być stosowane do lin wykonanych z włókien (nie do lin stalowych).
Zmniejszenie wytrzymałości karabinka
Na zużycie karabinka wspinaczkowego oraz zmniejszenie parametrów wytrzymałościowych wpływ ma wiele czynników, m.in.:
- zanieczyszczenia, w tym drobiny piasku i błota,
- upadki – zwłaszcza z większych wysokości i na twarde powierzchnie,
- słona woda i chemikalia przyspieszające procesy utleniania i korodowania metali,
- nadmierne obciążenia powodujące nawet zmianę pierwotnego kształtu karabinka.
Żywotność karabinków wspinaczkowych
Karabinki to z reguły trwałe elementy całego sprzętu wspinaczkowego. Według normy CE, użytkowane mogą być maksymalnie 10 lat. W przypadku powstania uszkodzeń należy wymienić je wcześniej ze względów na bezpieczeństwo. Pozbyć należy się także karabinków o ostrych krawędziach, ponieważ mogą one uszkodzić inne elementy naszego sprzętu.
Konserwacja i sposób dbania o karabinki
Stopy metali z czasem, lub pod wpływem dodatkowych szkodliwych czynników, podlegają procesowi utleniania. Zauważyć wtedy można na nich biały nalot – zwłaszcza gdy ostatnio nie były użytkowane. Może to powodować zacinanie się zamka w karabinku. Zacinanie powodują także zanieczyszczenia ścierające w postaci piasku czy błota.
Takie zamki można przemyć naftą i następnie preparatem silikonowym.
Zalecenia do użytkowania karabinków wspinaczkowych
- co jakiś czas konieczne jest kontrolowanie i przegląd sprzętu wspinaczkowego, podlegają temu przede wszystkim linki, karabinki i inne elementy służące do asekuracji;
- po każdym użyciu sprzętu wspinaczkowego, karabinki powinny być oczyszczone nawet z drobnych zanieczyszczeń jak piasek czy kurz;
- nigdy nie należy używać karabinków wspinaczkowych, w których zamki się nie domykają, ani takich, które mają ostre krawędzie – aby nie uszkodzić linki;
- w trakcie asekuracji karabinek, w miarę możliwości, zawsze powinien działać wzdłuż osi wzdłużnej – jest to oś znacznie bardziej wytrzymała na obciążenia;
- linkę do asekuracji należy prowadzić i ukierunkować w stronę korpusu, a nie zamka;
- karabinek nie powinien mieć luzu i możliwości obracania się wokół osi gdy podpięta jest do niego pracująca lina;
- w ekspresie karabinki powinny być obrócone zamkami w tę samą stronę, aby przenosić siłę udaru w jednej linii.
Ekspresy a karabinki
Ekspresy – sprzęt asekuracyjny – to odpowiednio wytrzymałe, zszyte ze sobą taśmy, wyposażone w dwa karabinki. Jeden z nich ma proste ramię zamka i za jego pomocą będziemy się wpinać w punkty asekuracyjne, drugi zazwyczaj ma zamek wygięty, i do niego wpinać będziemy linę (zrobimy to dużo szybciej niż przy zwykłym zamku).
Do ekspresów zazwyczaj stosowane są karabinki bez blokady.
Podsumowanie możliwości
Na pytanie jak wybrać karabinek wspinaczkowy, nie ma jednej odpowiedzi. W każdym przypadku dobierania sprzętu, najważniejsza jest jedna zasada – trzeba dokładnie zapoznać się ze wszystkimi dostępnymi opcjami i następnie wybrać sprzęt odpowiedni do warunków i rodzaju wspinaczki. Inna grupa cech pasuje do wspinaczki sportowej, inna do wspinaczki lodowej czy górskiej.
Kształty karabinków wspinaczkowych
Aby wybrać kształt karabinka wspinaczkowego, opieramy się tylko na przeznaczeniu i na funkcji, do której będzie nam od potrzebny.
Zamki karabinków wspinaczkowych
Podczas wspinaczki karabinek z drucianym zamkiem oferuje szybsze poruszanie. Jest też doskonały do warunków zimowych Jednak cięższy karabinek będzie bardziej wytrzymały przy częstszych obciążeniach, i dłużej nam posłuży. Jeśli potrzebujemy błyskawicznego wpinania i wypinania linki przy stosunkowo małych obciążeniach, najlepszym będzie karabinek z zamkiem giętym.
Blokady karabinków wspinaczkowych
Karabinek z blokadą zakręcaną ręczne – można wybrać dla wygody obsługi. Karabinek z blokadą automatyczną – konieczny będzie dla zapominalskich, jednak trudniejszy przy manewrowaniu, zwłaszcza w rękawiczkach.
Ciężar karabinków wspinaczkowych
Na drogi sportowe dobrać można karabinki ultralekkie, które zajmą mniej miejsca na uprzęży i nie będą ciążyły podczas wspinaczki. Ważą one niecałe 25 do 30 g i są zazwyczaj nieco droższe. Tradycyjne karabinki ważą ok. 50 g, ale są bardziej wytrzymałe przy większych lub częstszych obciążeniach, co wydłuża ich żywotność.
Aby obniżyć wagę karabinków wspinaczkowych, producenci stosują różne zabiegi, m.in. wytwarzają je z mniejszej ilości metalu. Ostatecznie spełniają one oczywiście odpowiednie normy i wymogi, ale, pomijając cenę, wagę i żywotność, ma to wpływ również na sam komfort użytkowania. Mniejszy rozmiar utrudnia wpinanie, a sam korpus karabinka jest bardziej podatny na wygięcie po obciążeniu.
Oprócz dobrania rodzaju karabinka wspinaczkowego, przy zakupie należy zwrócić uwagę na:
- odpowiednie atesty CE oraz UIAA (Międzynarodowej Federacji Związków Alpinistycznych),
- manualne sprawdzenie, czy ramię płynnie się uchyla, a w przypadku blokady zamka – czy obsługa jej jest bezproblemowa,
- parametry wytrzymałościowe przy zamku otwartym – minimalne zalecane to 7kN).
Jak wpiąć karabinek wspinaczkowy?
Istnieje cała gama węzłów wykorzystywanych przez wspinaczy. Do wpięcia karabińczyka w celach zjazdowych i asekuracyjnych używane są zazwyczaj węzły:
- wyblinka,
- półwyblinka,
- węzeł Bachmanna,
- bloker.
Do blokowania linki stosowanej do asekuracji wykorzystuje się często węzeł flagowy, a do podchodzenia po linie – gardę.
Sprzęt dla początkujących wspinaczy – jak go skompletować
Dobry jakościowo sprzęt to podstawa wspinacza. Najczęściej (i słusznie) cały sprzęt kupowany jest na własność. Nie powinno się nabywać sprzętu używanego, ani pożyczać go od innych. Nie znając jego historii, nie wiemy jak się zachowa.
- Buty wspinaczkowe
Buty wspinaczkowe powinny być dopasowane, a duży palec u stopy może być nawet lekko podwinięty w górę. Typ butów powinien zawsze być odpowiednio dobrany do rodzaju i wybranej techniki wspinaczkowej. Najważniejsze w bucie dla wspinacza jest to, aby był wygodny, i aby był osadzony na dobrej jakościowo gumie, która nie zetrze się zbyt szybko.
- Uprząż do wspinaczki
Uprząż, obok butów, to kolejny element sprzętu który należy zawsze mieć własny i dopasowany do budowy ciała. Pierwsze wybierane uprzęże kupuje się najczęściej z większymi możliwościami regulacji – i w pasie, i w udach. Odpowiednio dobrana uprząż po przymiarce powinna być dopasowana w środkowym zakresie regulacji, pas biodrowy powinien znajdować się nad kolcami biodrowymi.
- Lina wspinaczkowa
Liny wspinaczkowe powinny być elastyczne i mocne i należeć do typu lin dynamicznych, aby prawidłowo przenosiły obciążenia. Dla osób początkujących polecane są linki o większej średnicy, ponieważ im cieńsza lina, tym bardziej wymagająca do asekuracji, ponieważ jest znacznie szybsza i bardziej śliska. Jeśli chodzi o długość, w polskie skały powinna wystarczyć lina 50 – lub 60 – metrowa, w wyższe europejskie skały – ok. 70 – metrowa. Na końcu liny, bez względu na jej długość, zawsze należy zawiązać węzeł zabezpieczający. Warto również od razu zaopatrzyć się w odpowiednią płachtę, która przedłuży żywotność liny i zmniejszy ryzyko mikrouszkodzeń.
- Przyrządy asekuracyjne
To elementy wykonane ze stopów aluminium i tytanu, co sprawia że są i lekkie, i wytrzymałe. Głównymi takimi elementami jest karabinek i ekspres (dwa karabinki połączone taśmą). Do karabinka dobierane są przyrządy asekuracyjne i zjazdowe. Karabinki do ekspresów najczęściej posiadają zamki bez dodatkowej blokady, po to, aby błyskawicznie i komfortowo można było się wpinać w kolejne punkty na drodze wspinaczkowej, a z niepotrzebnych szybko wypinać.
- Woreczek na magnezję i magnezja
Magnezja to sypki biały proszek o właściwościach higroskopijnych czyli pochłaniających wodę. Stosowany jest przez wspinaczy w celu zapobiegania nadmiernej potliwości rąk i zwiększenia przyczepności do liny oraz do skały. Przy kupnie woreczka warto zwrócić uwagę na to, czy mieści się do niego cała ręka, oraz czy wyposażony jest w porządny ściągacz.
- Kask
Dobry kask powinien być lekki, najlepiej piankowy. Jest konieczny na tereny kruche, gdzie z góry mogą spaść na nas kamienie i odłamki skalne, lub gdy podczas lotu nieszczęśliwie możemy uderzyć głową o skałę.