Spis treści
Węzeł – o co w ogóle chodzi?
Węzeł w ogólnym pojęciu to po prostu sposób odpowiedniego wygięcia i przeplecenia linki w celu połączenia materiałów, zamocowania lub skrócenia samej linki. Najsilniejsze skojarzenie do węzłów to żeglarstwo, jednak stosowane są one szeroko także we wspinaczce i turystyce, Mogą zapewnić nieocenioną pomoc i ratować życie. Dlatego należy znać co najmniej kilka najważniejszych, podstawowych, najczęściej wykorzystywanych, najbardziej pewnych węzłów. Znać – oznacza tutaj także przećwiczyć – tak aby mieć pewność, że będziemy umieli zawiązać je także w sytuacji stresowej. Ten wpis przybliży zastosowanie, wady i zalety poszczególnych węzłów używanych w górach i na skałkach – potem przed nami już tylko ćwiczenie!
Zastosowanie węzłów
Najważniejsze zastosowania węzłów to:
tworzenie pętli
np. węzeł ratowniczy, czyli węzeł skrajny tatrzański, węzeł kluczka;
przywiązywanie linek
np. węzeł z typu wyblinek, węzeł kotwiczny, węzeł knagowy, węzeł holowniczy;
łączenie kilku linek
np. węzeł płaski, węzeł szotowy, węzeł płaski zabezpieczony;
cumowanie
są to tzw, węzły żeglarskie cumownicze (np. węzeł żeglarski, sztyk).
Podstawowe zasady tworzenia węzłów
- Konieczne jest każdorazowe pozostawienie końcówek wychodzących z węzła (min. 10-krotność średnicy linki);
- Każdy kolejny węzeł powoduje zmniejszenie standardowej wytrzymałości linki;
- Należy zawsze dwukrotnie dokonać sprawdzenia węzłów, zarówno swoich, jak i węzłów partnera;
- Pamiętajmy o zabezpieczaniu końca linki, bez względu na jej długość;
- Nigdy nie łączmy linki wspinaczkowej z uprzężą z wykorzystaniem karabinka.
Najważniejsze typy węzłów używanych podczas wspinaczki
Podstawowe bezpieczeństwo, czyli jak samemu się związać
Aby przywiązać się do liny, zawsze należy stosować całą uprząż asekuracyjną i odpowiedni węzeł. Do wykorzystania jest uprząż biodrowa lub pełna, czyli zarówno biodrowa, jak i piersiowa.
Aby przywiązać się do liny, przyda się węzeł znany w Polsce jako:
ratowniczy…
Nazywany też skrajnym tatrzańskim. Węzeł niezaciskający się, tzw. „bezpieczna pętla”. Zawsze należy zabezpieczyć ten węzeł za pomocą supła (półsztyka), nie może być on rozciągany w trzech kierunkach.
Główne jego zalety to: można łatwo zawiązać go z użyciem jednej ręki, węzeł daje się stosunkowo łatwo rozwiązać, pętla nie zaciska się, a lina nie przeciera się w miejscu, gdzie jest zawiązany.
… lub podwójna ósemka
Najbardziej polecany i bezpieczny węzeł. Charakteryzuje się korzystnym rozkładem sił i nie potrzebuje dodatkowego zabezpieczenia. W przypadku podwójnej ósemki nie ma niebezpieczeństwa samoczynnego rozluźnienia splotu.
Jest podobnym połączeniem do kluczki, jednak trudniej związać ją jedną ręką.
Węzeł ratowniczy – sposób wiązania
Popularny sposób zawiązania ratowniczego to historyjka:
- Przekładamy końcówkę linki przez obie części uprzęży.
- Tworzymy pętelkę, skręcając linkę „od siebie”, aby lina od Ciebie przechodziła górą. W ten sposób stworzyliśmy jaskinię (niezwiązaną pętla).
- Z jaskini wychodzi smok, porywa księżniczkę i wraca z nią do jaskini.
Końcówkę węzła należy zabezpieczyć.
Węzeł asekuracyjny
Węzeł podwójna 8
(opisana wyżej)
Węzeł kluczka
Kluczką zarówno zawiążemy pętlę, połączymy dwie liny jednakowej średnicy do zjazdu, jak i połączymy pętle, aby wejść z ich pomocą po linie. Często też stosowania jest do potrzeb ratowniczych lub transportowych. Węzeł ten zawiążemy szybko, nawet gdy do dyspozycji mamy tylko jedną rękę, da się ona łatwo rozwiązać, aczkolwiek (co równie ważne) nie ma ona tendencji do samoczynnego rozluźniania. Obecnie coraz częściej węzeł wypierany jest przez ósemkę ze względu na swoje wady: kluczka jest trudna do rozwiązania, i bardzo eksploatuje linkę.
Węzeł wyblinka
Węzeł stosowany do pętli auto – asekuracyjnych i mocowania linek w punktach pośrednich. Daje możliwość regulowania długości pętli nawet bez zdejmowania węzła, niestety na karabinku czasem się ślizga pod obciążeniem. Wadą jest osłabienie liny w nieco większym stopniu niż w przypadku innych typów asekuracyjnych. Jest niby węzłem.
Węzeł półwyblinka
Węzeł używany do asekuracji i osoby prowadzącej, i drugiej, czasem wykorzystywany do zjazdów (przy braku innych specjalistycznych przyrządów). Niestety węzeł skręca linkę na karabinku, powodując sporą eksploatację. Jest niby węzłem.
Węzeł półwyblinka podwójna (ratownicza)
Rodzaj wyblinki stosowany głównie w ratownictwie.
Węzeł do łączenia lin
Węzeł kluczka
(opisany wyżej)
Węzeł podwójna ósemka
(opisany wyżej)
Węzeł kluczka równoległa (węzeł taśmowy)
Jedyny węzeł do połączenia taśm. Mocno zaciska się przy obciążeniu i dosyć trudno się go rozwiązuje. Długość pozostawionych końcówek liny powinna mieć co najmniej 5x szerokość taśmy.
Węzeł pojedynczy zderzakowy
Składający się z dwóch kluczek (stoperów), zalecane jest jednak wiązanie podwójnego (poniżej).
Węzeł podwójny zderzakowy
Wykorzystywany do łączenia lin różniących się średnicami. Węzeł bardzo pewny, nadal często używany, jednak coraz częściej wybierana jest zamiast niego kluczka. Mocno się ściska i występuje możliwość zaklinowania. Nie wymaga dodatkowych zabezpieczeń na końcówkach.
Węzeł dziewiątka (osiem i pół)
Najmocniejszy do łączenia lin, niestety jest gruby i zajmuje sporo miejsca, dlatego stosunkowo rzadko się go używa.
Węzeł samozaciskowy
Samozaciskowe są niezbędne do asekuracji podczas zjeżdżania, prusikowania, a także w wielu sytuacjach ratowniczych czy podczas transportu. Wiąże się je linką o znacznie mniejszej średnicy (kilka mm) od używanej liny głównej. Zwoje linki powinny być dokładnie ułożone i starannie dociągnięte. Pod wpływem szarpnięcia lub obciążenia zaciskają się ze sporą siłą, jednak po zakończeniu obciążania, powinny dać się swobodnie przesuwać.
Węzeł bloker
Bloker i prusik mają podobną charakterystykę i zastosowania. Bloker wyróżnia się tutaj łatwością odblokowania oraz możliwością przesuwania go nawet podczas obciążenia.
Węzeł prusik
Jako zalety prusika powinno wspomnieć się możliwość działania w obydwie strony oraz brak tendencji do rozsuwania zwojów. Niestety, zaciśnięty, bardzo ciężko odblokowuje się pod obciążeniem.
Węzeł prusik z karabinkiem
Wiązany jednakowo jak prusik, wplata karabinek w linkę.
Węzeł francuski
Daje on dużą pewność podczas podchodzenia na linie po pętlach osobistych. Główną zaletą francuskiego jest możliwość wygodnego i niezacinającego się przesuwania w górę w trakcie podchodzenia.
Węzeł stoper taśmowy
Sposób zaplecenia dokładnie taki sam jak w przypadku francuskiego, jednak z użyciem taśm. Trudniej jednak przesuwać go po linie lub blokować.
Węzeł flagowy
Flagowy służy do zabezpieczenia podczas zjazdu w celu uwolnienia rąk.
Jest to prosty węzeł i łatwy do odblokowania pod obciążeniem. Stosowany do zabezpieczenia liny pod obciążeniem, wpiętej w inny węzeł, np. półwyblinkę.
Inne przydatne do wspinaczki typy węzłów
Węzeł typu motyl
Wykorzystywane do mocowania liny w punktach pośrednich. Nie zaciska się, łatwy do rozwiązania.
Węzeł motyl alpejski
Wymagający praktyki, ciężki do zawiązania i ocenienia po zawiązaniu. Może być jednak obciążany w trzech kierunkach i nie przesuwa się ani nie zaciska pod obciążeniem.
Węzeł napinający
Stosowany do naciągania liny, podobny do żeglarskiego różkowego. Jest niby węzłem.
Węzeł garda
Wykorzystywana jako typ samoblokujący. Linkę przeplata się przez dwa karabinki, wskutek czego można przesuwać ją tylko w jednym kierunku.
Węzeł hamulec z karabinków
Używany do zjazdów w przypadku braku innych, specjalistycznych sprzętów. Przepleciona lina spowalnia zjazd.
Węzeł gałka bosmańska
We wspinaczce przydatny do zakładania punktów asekuracyjnych w skałach miękkich.
Węzeł zwykły / supeł / półsztyk
Stosowany do zabezpieczania przed rozwiązaniem innych węzłów, jest to zwykły, popularny „supeł”. Bez obciążenia może się rozwiązać, natomiast pod obciążeniem zaciska się i jest trudnym do rozwiązania węzłem.
Węzeł podwójny zwykły
Bezpieczniejsza wersja półsztyka.
Węzeł ratowniczy podwójny (wzmocniony)
Po związaniu powstają dwie oczka pętli, które nie przesuwają się i nie narażają linki na otarcia. Stosowany głównie jako „krzesło”do podnoszenia podczas akcji ratowniczych.
Węzeł ratowniczy Yosemite
Jeden jego koniec owinięty jest wokół ramienia pętli i przechodzi przez środek. Jest bardzo bezpiecznym i łatwym do zawiązania węzłem.
Typy węzłów i pętli żeglarskich, przydatne do turystyki i survivalu
Węzeł artyleryjski
Przykład należący do grupy węzłów asekuracyjnych. Pętla niezaciskająca się będzie tak duża, jak duże oczko zostanie utworzone podczas wiązania. Jest dużo bardziej skomplikowanym węzłem niż inne asekuracyjne.
Węzeł Ashley’a
Prosty i mocny do połączenia linek, nie zaciska się ani nie ślizga. Stosowany do linek o podobnych średnicach.
Węzeł bramszotowy
Stosowany podobnie jak szotowy, przy znacznych obciążeniach lub szarpnięciach. Jest pewniejszym węzłem niż szotowy (gdy wiązany na uformowanej w hak linie).
Buchta
Wielokrotna pętla służąca do porządkowania nieużywanych lin.
Węzeł chwytowy Ohrvalla
Stosowany, gdy jedna z linek ma bardzo małą średnicę, a druga znacznie większą. Jest prostym, mocnym i pewnym węzłem.
Węzeł cumowniczy rybacki
Podwójne półsztyki przechodzące przez cumy obejmujące słup lub pal.
Węzeł cumowy żeglarski
Pewny, mało eksploatujący cumę, mocny, a jednocześnie łatwy do zawiązania. Zazwyczaj wiązany wokół pala / słupa.
Węzeł eskimos
Pętla stała z łatwo regulowaną średnią. Jest prostym i szybkim, ale trudnym do rozwiązania węzłem po obciążeniu.
Węzeł hakowy pojedynczy
Wiązany na haku, do związania swobodnego końca linki. Nie stosuje się przy dużych obciążeniach.
Węzeł hakowy podwójny
Wytrzymuje większe obciążenia iż pojedynczy.
Węzeł Huntera
Do połączenia dwóch linek, w tym także o różnych grubościach.
Węzeł kapitański
Podwojona, ruchoma kluczka, gdzie każda pętla jest niezależna.
Węzeł katowski
Oprócz okrutnego skojarzenia, posiada spory zakres zastosowań. Służy do podwieszania różnych materiałów a główną zaletą jest to, że dopasowuje swą wielkość do rozmiarów przedmiotu.
Węzeł knagowy
Węzeł należący do kategorii „węzły żeglarskie”. Jednak w turystyce i survivalu zamiast knagi użyć można małego palca i kciuka i uporządkować linkę. Wykorzysta ten węzeł morski wilk, ale i typowy turysta w górach czy na biwaku.
Węzeł korona
Pętla mnożna, szybka do wykonania, ale pod obciążeniem silnie się zaciska.
Węzeł kotwiczny
Jest węzłem służącym do przymocowania linki do innego elementu, np. słupa.
Węzeł łańcuchowy
Stosowany do przywiązywania wolnym końcem linki, oraz do skracania w dowolnym miejscu długości.
Węzeł łapacz
Jest węzłem prostym, pewnym i mocnym, stosowanym do przywiązania linki do pala lub przyrządu.
Węzeł Magnus
Przypomina wyblinkę, ale posiada dodatkowe wiązanie. Jest bardziej pewnym węzłem i nadaje się do zabezpieczania linki na gładkich powierzchniach.
Węzeł ósemka
Do wiązania na końcu liny, zabezpiecza przed jej wymknięciem w razie mocniejszego szarpnięcia.
Pętla brytyjska
Pętla stała, mocna, zaciągana.
Pętla wioślarska
Pętla ruchoma, do mocowania linki na przedmiotach, podnoszenia czy przeciągania.
Pętla zaciskowa regulowana
Pętla przydatna do przeciągania i podnoszenia płaskich kształtów.
Węzeł podwiązka
Do połączenia bardzo obciążonych dwóch linek. Nie ślizga się.
Węzeł poprzeczny
Do połączenia dwóch prętów tworzących znak „+”.
Węzeł prosty płaski
Prosty płaski służy do połączenia dwóch lin tej samej średnicy. Bardzo szybki ale mało pewny – sam z siebie może ulec rozluźnieniu.
Węzeł płaski zabezpieczony
Aby węzeł płaski nie rozluźniał się, zabezpiecza się go półsztykami.
Węzeł refowy
Zgodnie z nazwą, refowy służy do refowania, czyli zmniejszania powierzchni żagli. Szybki również do wiązania np. worków czy płacht. Refowy wiąże się podobnie jak płaski czy płaski zabezpieczony, i równie szybko rozwiązuje.
Węzeł rożkowy
Jest węzłem tymczasowym do umieszczania na linie tymczasowych uchwytów. Bardzo łatwy do zwolnienia.
Węzeł rzutkowy
Do połączenia linek o różniących się średnicach. Po zaciśnięciu – trudny do rozwiązania.
Skrót łańcuchowy
Stosowany przy jednym zamocowanym, a drugim wolnym końcu. Do rozwiązania jednym pociągnięciem.
Węzeł skrótowy zwykły
Do skracania linki na linie, w której obydwa końce są zamocowane.
Supeł potrójny (kapucyński)
Węzeł należący do grupy stoperów, zaciska się tylko przy jednoczesnym pociągnięciu za obydwa końce.
Węzeł szotowy
Do połączenia dwóch lin, zwłaszcza gdy różnią się średnicą.
Węzeł wieszakowy
Stosowany jako stoper linowy, do wiązania linki na biegowej drugiej linki. Nie jest polecany przy dużych obciążeniach.
Zacisk (oplotowy)
Do zawiązywania linki na linie lub wokół przedmiotu. Na gładkich powierzchniach może się ślizgać.
Węzeł Zeppelin
Według żeglarzy najpewniejszy do połączenia ze sobą linek.
Sprzęt wspinaczkowy
Każdy jego element powinien posiadać atesty i spełniać normy wytrzymałościowe. W Europie konieczne jest spełnianie normy CE. Dodatkowym certyfikatem będzie UIAA (Międzynarodowa Unii Organizacji Alpinistycznych).
Kilka słów o samych linach
Bez wątpienia, lina to jeden z najważniejszych elementów wspierających podczas wspinaczki. To ona będzie odpowiedzialna za bezpieczeństwo w przypadku odpadnięcia od ściany, i również ona pomoże wspiąć się na górę lub też z niej zjechać. Dobranie do linki odpowiednich specjalistycznych akcesoriów utworzy z nich wspólnie łańcuch asekuracyjny.
Stosowane współcześnie liny
Liny ewoluowały w czasie, znacznie zwiększając swoją wytrzymałość. Początkowo liny produkowane były z wykorzystaniem włókien naturalnych i struktury kręconej. Późniejsze linki nylonowe również splatano i skręcano z licznych, cienkich włókien. Linki współcześnie wytwarzane (nylonowe) zarówno na potrzeby żeglarzy, jak i potrzeby turystyczno – wspinaczkowe, wykonane są z włókien poliamidowych o konstrukcji rdzeniowej (spleciony rdzeń otoczony jest dodatkowo splecioną powłoką z tego samego rodzaju włókien).
Jaką linę zakupić?
Linki wspinaczkowe powinny posiadać atest UIAA (Międzynarodowej Unii Organizacji Alpinistycznych). Oprócz podziały na statyczne (niepodatne na rozciąganie) i dynamiczne (dedykowane funkcjom asekuracyjnym, z większą sprężystością i wytrzymałością w celu amortyzacji), linki występują jako…
…pojedyncze
To linki standardowe, o różnych średnicach (średnio 11mm) i długościach (standardowo 50 m). Taka lina jest w stanie rozciągnąć się o kilka procent.
…podwójne
Linki o mniejszych niż pojedyncze średnicach. Dają możliwość sterowania osobno każdą z linek, zapewnia większe bezpieczeństwo i dłuższą drogę zjazdu, ale jest trudniejsza w użyciu i wymaga większego doświadczenia.
…bliźniacze
W przeciwieństwie do linek podwójnych, bliźniaczych linek nie wolno rozdzielać. Sterowane są zawsze razem, z tego też powodu są powoli wypierane przez liny podwójne.
W jaki sposób dbać o posiadane linki?
Przede wszystkim powinniśmy pamiętać, że lina może ratować życie, musi być zatem w odpowiednim stanie. Nie wolno ignorować żadnego, nawet pozornie drobnego uszkodzenia.
Zabronione jest…
- przechowywanie linki na słońcu lub w pobliżu innych źródeł ciepła,
- deptanie lub zbyt mocne zgniatanie podczas zwijania,
- dopuszczania do kontaktu z klejami, kwasami, chemią,
…za to konieczne jest…
- każdorazowe upewnianie się, że lina nie jest uszkodzona,
- odpowiednie konserwowanie linki i utrzymywanie jej w czystości poprzez rozkładanie na specjalnej płachcie i pranie jej zgodnie z zaleceniami producenta,
- przechowywanie linki zwiniętej jedynie, gdy jest sucha i gdy ściągnięte zostały wszystkie węzły.
Kiedy wymiana linki?
Pamiętajmy, że uszkodzenie linki nie zawsze będzie widoczne gołym okiem (tzw. mikrouszkodzenia). Wewnętrzne uszkodzenia nie będą widoczne, ale możemy rozpoznać ich występowanie przez częstsze załamywanie linki niż w innych miejscach.
Gdy lina jest uszkodzona…
na środku – należy ją wyrzucić. Jeśli lina pomogła nam wyhamować opadnięcia o współczynniku >1 – również trzeba się jej pozbyć. Gdy lina jest długa, a uszkodzenie utworzyło się na końcu, możliwe jest jedynie odcięcie miejsca uszkodzenia;
…i gdy linka się starzeje.
Każda linka, nawet tylko przechowywana, z czasem traci wytrzymałość i elastyczność. Intensywne użytkowanie sprzętu to wymiana co ok. 2 miesiące, rzadsze – co ok. pół roku, a okazjonalne – co ok. 2 lata.
Przyrządy asekuracyjne
Ósemka
Przeznaczona do zjazdu (niestety skręca linki), oraz asekuracji, bardzo polecana do warunków zimowych (zalodzone linki).
Płytka Stichta
Stosowana z lub bez sprężyny, niestety silnie wygina linę, co napręża ją i mocno eksploatuje. Przyrząd bardzo uniwersalny.
Kubek
Odmiana płytki, bardzo prosta w obsłudze, wymaga jednak wprawy, aby uniknąć szarpania podczas zjazdu.
Raptor
Dość drogi, ale uniwersalny przyrząd. Doskonale sprawuje się przy pojedynczych linach, najlepiej wykorzystywać go do linek poniżej 10 mm średnicy.
Płytka Yates’a
Jej zalety to mały kąt przegięcia linki i mała jej eksploatacja. Najlepiej do podwiązania wybierać półwyblinkę.
Samoblokujące Grigri
Przyrząd uniwersalny i bardzo komfortowy… i drogi.
Inne przyrządy pomocnicze
Karabinki osobiste
Nie tylko do asekuracji, w zależności od potrzeby istnieje wiele rodzajów różniących się kształtem, materiałem, wielkością i rodzajem zamka (który jest tu najistotniejszy).
Ekspresy
Połączenie dwóch karabinków za pomocą taśmy. Nie posiadają one zamków blokowanych.
Magnezja
Osuszająca ręce z potu, by nie ślizgały się po lince.
Friendy
Specyficzny rodzaj kości wspinaczkowych. Wykorzystywane są do zakładania punktów asekuracyjnych na nieobitych drogach (w szczelinach).
Przegląd sportów wspinaczkowych
Skałkowy
Wspinaczka po skałkach zazwyczaj nieprzekraczających 50 m wysokości.
Wysokogórski (Alpinizm)
Wspinaczka po ścianach gór (Alpy, Himalaje, Tatry), gdzie największym niebezpieczeństwem obok stromizny są nieprzewidywalne warunki pogodowe.
Wielowyciągowy
Wspinaczka na wysokich skałach, gdzie droga do przejścia jest znacznie dłuższa od długości linki asekuracyjnej.
Buldering
Wspinanie się ponad podstawą wysokiej ściany, ale na niskich skałkach lub głazach, bez wykorzystania asekuracji linowej.
Wspinaczka halowa
Wspinaczka z wykorzystaniem sztucznych ścianek w halach sportowych.
Słowniczek użytych pojęć
Karabinek
Metalowy łącznik, będący jednocześnie ogniwem bezpieczeństwa. Najbezpieczniejsze są karabinki z blokadą zamka (tzw. zakręcane).
Linka nylonowa
Bardzo wytrzymała, a jednocześnie elastyczna, znosi duże naprężenia. Wykonana z włókien poliamidowych – poliamidowe są zarówno skręcone włókna wewnętrzne, jak i zewnętrzne, tworzące tzw. koszulkę.
Niby węzeł
Niby węzeł to typ połączenia, którego nie zawiążemy samodzielnie na linie, potrzebny jest dodatkowy przedmiot – np. karabinek.
Obciążanie w trzech kierunkach
Do trzech kierunków należą: obydwie strony linki tworzącej, oraz kierunek do utworzonej przez nas pętli.
Prusikowanie
Podchodzenie z pomocą pętli osobistych zrobionych z węzłów po linie.
Stoper
Węzeł będący zgrubieniem na końcu linki, uniemożliwiający „ucieczkę” linki z rąk lub z przyrządu.
Uprząż biodrowa
Podstawowa uprząż, stosowana na biodrach, stosowana do mniej niebezpiecznych wspinaczek gdy nie jest potrzebny wysoki punkt wpięcia.
Uprząż pełna
Zabezpiecza przed złamaniem kręgosłupa; powinna być stosowana zawsze, gdy występuje większe narażenie na niebezpieczny upadek. Punkty wpięcia są na wysokości mostka, a często i od strony pleców czy od boków.
Uprząż piersiowa
Stosowana łącznie z biodrową, gdy potrzebny jest wysoki punkt wpięcia.
Współczynnik opadnięcia
Stosunek długości swobodnego lotu do długości linki wykorzystanej do zatrzymania tego opadnięcia.