Góry Bardzkie

Góry Bardzkie to łańcuch górski położony w Sudetach. Niestety, pod względem turystycznym jest to jedno z najmniej popularnych pasm górskich w Polsce. Pierwszą myślą turystów o górach nie będą zapewne Góry Bardzkie. Mapa szlaków jest tutaj dość rzadka – przez góry wiedzie zaledwie jeden główny szlak turystyczny, będący częścią długiego szlaku prowadzącego przez Europę.

Góry Bardzkie są czasem zwane górami zapomnianymi, lub też bramą do Ziemi Kłodzkiej.

Budowa gór, ich położenie oraz charakterystyczne elementy przyrody i klimatu

Położenie i budowa Gór Bardzkich

Góry Bardzkie położone są pomiędzy Górami Złotymi a Górami Sowimi, w Sudetach Środkowych. Najpopularniejszym szczytem, uważanym niegdyś za najwyższy, jest wierzchołek Kłodzkiej Góry. Zaliczany jest on do Korony Gór Polski.

Góry Bardzkie rozciągają się na przestrzeni ok. 19 kilometrów, a ich średnia szerokość to ok. 4 – 6 km. Za początek gór uznać można na zachodzie Przełęcz Srebrną oddzielającą Góry Bardzkie od Gór Sowich (585 m n.p.m.), a za koniec, na południowym wschodzie – Przełęcz Kłodzką (483 m n.p.m.), oddzielającą pasmo od Gór Złotych. Od południowego zachodu stoki górskie ograniczają Kotlinę Kłodzką, a od zachodu – Obniżenie Bożkowa i Garb Dzikowca.

Środek pasma Gór Bardzkich, w rejonie miasta Bardo, przecina rzeka Nysa Kłodzka. Dzieli ona Góry Bardzkie na Grzbiet Wschodni i Grzbiet Zachodni. Najwyższe szczyty górskie to Szeroka Góra (765 m n.p.m.) na południowym wschodzie (Grzbiet Wschodni), oraz Kortunał (676 m n.p.m.) wznoszący się nad Czerwieńczycami na północnym zachodzie (Grzbiet Zachodni). Grzbiet Wschodni jest wyższy od zachodniego i kształtem przypomina pojedyncze, dość ostro zarysowane pasmo górskie. Grzbiet Zachodni jest niższy i kształtem przypomina pojedynczy, szeroki, niewysoki masyw górski. Najwyższą kulminację Grzbietu Wschodniego tworzą dwie góry: Szeroka (765 m n.p.m.) i Kłodzka (757 m n.p.m.). Te dwa wierzchołki są oddalone od siebie w linii prostej o zaledwie o 450 m, a dzieli je przełęcz pod Kłodzką Górą.

Całe pasmo górskie ma powierzchnię ok. 200 km². Orograficznie Góry Bardzkie stanowią przedłużenie sąsiednich Gór Sowich, jednak charakteryzuje je zupełnie inna budowa – mianowicie zbudowane są one ze sfałdowanych skał , tworzących się podczas orogenezy hercyńskiej.

Klimat charakteryzujący Góry Bardzkie

Klimat występujący w górach Bardzkich jest dosyć łagodny, w stosunku do warunków zwykle panujących w górach. Nie występuje tutaj typowy klimat wysokogórski.

Najważniejsze przełęcze, szczyty, miasta i Doliny Potoków w Górach Bardzkich

Najważniejsze przełęcze górskie to:

• Bardzka – 442 m n.p.m.,
• Kłodzka – 483 m n.p.m.,
• Podzamecka – 595 m n.p.m.,
• Wilcza – 532 m n.p.m.,
• Cisowa – 460 m n.p.m.,
• Wilcze Rozdroże – 592 m n.p.m.

Najważniejsze szczyty w Górach Bardzkich to Góry:

• Szeroka – 765 m n.p.m.,
• Kłodzka – 757 m n.p.m.,
• Ostr – 752 m n.p.m.,
• Wilcza – 663 m n.p.m.,
• Wilczak – 637 m n.p.m.,
• Bardzka (Kalwaria) – 583 m n.p.m.

Główne miasta położone w Górach Bardzkich to:

• Bardo,
• Ząbkowice Śląskie,
• Kamieniec Ząbkowicki,
• Srebrna Góra,
• Kłodzko.

Góry otoczone są przez malownicze Doliny Potoków, z których najpopularniejsze są:

• Grodzisk,
• Wilcza,
• Długi Potok,
• Laskówka,
• Jasionowiec,
• Kamiennik,
• Jodłownik.

 Budowa geologiczna

Geologiczna budowa masywu stanowi jedną z najbardziej złożonych rzeźb w całych Sudetach. Góry Bardzkie klasyfikuje się jako góry zrębowe. Są one stosunkowo młode, ponieważ ich wypiętrzenie szacuje się na czas orogenezy alpejskiej w trzeciorzędzie. Góry Bardzkie piętrzyły się na drodze potężnej wtedy rzeki Nysy, która je rozcinała. Efektem tego działania rzeki jest głęboki na ok. 150 m przełom w Bardzie, rozdzielający Góry Bardzkie na Grzbiet Wschodni i Grzbiet Zachodni. Rzeźba górska jest w tym rejonie dosyć skomplikowana, a stoki poprzecinane są głębokimi dolinami.

Skały występujące w Górach Bardzkich to m.in. kwarcyt, łupki graptolitowe oraz krzemionkowo-ilaste, skały okruchowe takie jak piaskowce, zlepieńce czy iłowce, oraz skały żyłowe.

Przyroda

Góry Bardzkie znajdują się w dwóch piętrach roślinnych, związanych z panującym w nich klimatem. Tereny na niższych wysokościach, u podnóża gór i w ich dolnych partiach, należy zaliczyć do piętra pogórzy. Wyższe górskie fragmenty należy zaś zaliczyć do piętra regla dolnego.

Góry Bardzkie porastają świerki oraz mieszane lasy dolnoreglowe. Niestety las pierwotny, jaki rósł w regionie, został niemal całkowicie wykarczowany na przełomie XVII i XIX wieku. W miejsce naturalnego, pierwotnego lasu posadzono świerki. W miejscach trudno dostępnych, które nie zostały wykarczowane, do dziś zachowały się fragmenty pierwotnej puszczy, a dwa największe z nich objęto rezerwatami w celu ochrony pozostałości po pierwotnym lesie, który tworzyły głównie cisy. Rezerwat „Cisy” chroni ponad 1500 cisów, a rezerwat: „Cisowa Góra”, chroni ponad 1000 drzew. Drewno cisowe jest niezwykle trwałe i twarde, dlatego też od wieków cieszy się popularnością i wykorzystywane jest jako materiał budowlany oraz meblarski. Niestety w przeszłości drzewa cisowe były bezmyślnie wycinane.

Góry Bardzkie to tereny obfite w rzadką roślinność, znajdującą się pod ochroną. Chronionymi gatunkami na tym obszarze są m.in. barwinek pospolity, cis pospolity (chroniony w dwóch rezerwatach przyrody), lilia złotogłów, parzydło leśne, śnieżyczka przebiśnieg, rosiczka okrągłolistna, różne rodzaje dzikich storczyków oraz zimowit jesienny.

Charakterystyczna dla regionu jest roślinność typu zarodnikowego, porastająca skały. Na skałkach występują liczne mchy i wątrobowce. |Znajdziemy tu też rzadkie gatunki reliktowe – endemity.

Runo leśne nie jest bogate w rejonie gór, tereny są w większości gęsto zalesione. Jednak można spotkać kilka gatunków krzewiastych, np. wawrzynka wilczełyko, bluszcz pospolity, suchodrzew i jałowiec pospolity.

Cały obszar Gór Bardzkich położony jest w dorzeczu przepływającej przez góry głównej rzeki Nysy Kłodzkiej. Górskie potoki spływają bezpośrednio do niej, lub też przez kilka dopływów rzecznych. Znaczącymi dopływami są m.in. Ścinawka, Ożarowski Potok i Budzówka. Na rzece zbudowano zbiornik retencyjny (jednak już nie w obszarze Gór Bardzkich). Nysa jest rzeką niebezpieczną (m.in. w XVI wieku zalała Bardo, czego efektem jest obryw Bardzki). Ostatnie doniesienia powodziowe są z 1997 roku, gdy wezbrane wody rzeki uszkodziły tereny Barda i okoliczne budynki.

Rezerwat „Cisy”

Rezerwat przyrody „Cisy” należy do obszaru Natura 2000. Rezerwat utworzono na zboczach Brzeźnickiej Kopy w Grzbiecie Zachodnim w 1954 roku, na podstawie zarządzenia Ministra Leśnictwa. Obecnie swoją powierzchnią rezerwat obejmuje niemalże 20 hektarów. Celem utworzenia rezerwatu było zachowanie ze względów historycznych, naukowych i dydaktycznych naturalnego stanowiska cisa pospolitego Taxus baccata, który niegdyś był stałym i typowym elementem składowym lasów pierwotnych w tych rejonach. Obecnie, po wykarczowaniu większości lasów i zastąpieniu ich lasami świerkowymi, cis pospolity jest gatunkiem występującym nielicznie. Objętych ochroną w tym rezerwacie jest obecnie ok. 1500 sztuk cisów, które rosną wśród innych gatunków drzew. Ich wiek oceniany jest na ok. 200 lat. Cisy to nie jedyne bogactwo rezerwatu, ponieważ występują tutaj również storczyki dzikie (kilka rodzajów), orlik pospolity oraz buławnik.

Obszar rezerwatu objęty jest ochroną czynną, co oznacza, że w razie potrzeby dopuszczone zostaną zabiegi ochronne. Co prawda będą one ingerować w naturalne procesy zachodzące w rezerwacie, lecz mają na celu utrzymanie środowiska takiego, jakie było w momencie obejmowania ochroną.

Przez teren rezerwatu „Cisy” nie przebiega co prawda żadna wytyczona trasa turystyczna, ale w pobliżu przechodzi szlak turystyczny niebieski, prowadzący ze Srebrnej Góry do Barda. Skrajem rezerwatu prowadzi zaś szlak rowerowy.

Rezerwat „Cisowa Góra”

Rezerwat położony jest na wzniesieniu i wysunięty nieco dalej, w kierunku północnym od rezerwatu „Cisy”. Nazwa rezerwatu powstała od wzniesienia, na którym się on znajduje. Powierzchnia tego rezerwatu jest nieco mniejsza i wynosi ok. 18 ha. Liczba cisów objętych ochroną przekracza tu 1000 sztuk.

Rezerwat położony jest na północnych stokach dwóch wzniesień: Buczek (552 m n.p.m.) i Mały Buczek (523 m n.p.m.), w pobliżu miejscowości Brzeźnica. Teren należy do obszaru Natura 2000, a utworzono go rok wcześniej niż rezerwat „Cisy” – w 1953, również w wyniku zarządzenia Ministra Leśnictwa. Rezerwat ten jest fragmentem mieszanego lasu, stanowiącego wyjątkową pierwotną Puszczę Sudecką.

Oprócz chronionych cisów rosną tutaj również m.in. jawor, lipa, wiąz, jodła, świerk, a także dąb. Słuszność utworzenia obydwu rezerwatów pokazuje fakt, że liczba dorosłych drzew z gatunku cisów w ciągu ok. 50 lat zmniejszyła się o ok. 50%. Obszar tego rezerwatu również objęty jest ochroną czynną.

Fauna w Górach Bardzkich

Zwierzęta występujące w tym łańcuchu górskim należą w większości do typowych reprezentantów tej części Sudetów. Występujące licznie gatunki zwierząt typowo leśnych to sarny oraz dziki, a także lisy, borsuki czy popielice. Znacznie ciekawsze są gatunki ptactwa, ponieważ w rejonie można spotkać rzadkie ich okazy: np. bociana czarnego, włochatkę, jarząbka oraz trzmielojada. Rozwojowi rzadkich gatunków ptactwa w rejonie Gór Bardzkich sprzyja na pewno niewielka działalność ludzka (w tym i turystyczna) w regionie. W Górach Bardzkich ptactwo ma sprzyjające warunki w postaci sporych, nienaruszonych kompleksów leśnych. Ptactwo regionu to także gatunki charakterystyczne dla terenów mocno zalesionych, jak sikora sosnówka, mysikrólik, rudzik, dzięcioł oraz sroka.

W rejonach występują również osobniki salamandry plamistej, różnych gatunków żab, zaskrońca, padalca oraz żmii zygzakowatej. Bogaty jest również świat pajęczaków.

Turystyka

Początkowy rozwój turystyki, pomimo że do dziś nie jest ona bardzo zaawansowana, określa się na wiek XIX. Głównym celem wycieczkowym nie były jednak górskie wyprawy i spacery, lecz pielgrzymki do Barda, religijnego ośrodka. Powoli jednak turyści przekonywali się do szczytów oferowanych przez Góry Bardzkie i jako pierwszą zaczęli zdobywać uważaną wtedy za najwyższy szczyt pasma Ostrą Górę, położoną we wschodnim grzbiecie. Głównym celem była drewniana widokowa wieża, z której rozpościerały się piękne panoramy. Rozwój turystyki w Górach Bardzkich powodowały również obfitujące w ciekawe przyrodnicze tereny dzisiejsze rezerwaty przyrody – „Cisowa Góra” oraz „Cisy”. Do zwiedzania udostępniona została także Srebrnogórska Twierdza. Dostęp w Góry Bardzkie został znacznie ułatwiony, kiedy poprowadzono w XIX wieku przez Bardo linię kolejową i umożliwiono dojazd pociągiem z Wrocławia do miasta Kłodzko.

Wartym zobaczenia i często pomijanym punktem jest urzekający Przełom Nysy Kłodzkiej. W tym miejscu Nysa Kłodzka dzieli pasmo górskie na dwa grzbiety: Zachodni i Wschodni. Jest on jedną z największych osobliwości całych Sudetów i nosi nazwę Przełomu Bardzkiego. Przebiega pomiędzy ujściem Ścinawki a Przyłękiem. Przełom Bardzki uważany jest za jeden z najbardziej malowniczych i największych przełomów rzeki Nysy Kłodzkiej. Ma długość ok. 15 kilometrów, a licznymi serpentynami i szerokimi zakolami tworzy dolinę położoną na wysokości ok. 250 m n.p.m. Rzeka tworzy w jej miejscu pięć sporych meandrów. Najlepszy widok na przełom jest z góry Kalwaria.

Dojazd w Góry Bardzkie

Najlepiej za cel podróży obrać sobie Bardo, będące centralną miejscowością gór. Dojedziemy tam drogą krajową nr 8, prowadzącą z Wrocławia. Dalej droga nr 8 prowadzi do Kłodzka oraz przejścia granicznego w Kudowie Słonem. Jest jeszcze alternatywa – droga nr 46, która prowadzi przez Przełęcz Kłodzką. Komunikacją publiczną, pomimo że sieć nie jest rozbudowana, dojedziemy wykorzystując linie kolejowe PKP lub autobusowe PKS. Przez Bardo przejeżdżają pociągi z Wrocławia do Kłodzka i Międzylesia, a także dwa pociągi międzynarodowe.

Szlaki turystyczne w Górach Bardzkich

Sieć szlaków turystycznych w Górach Bardzkich nie jest niestety imponująca. Z powodu braku tłumów turystów w tych rejonach, góry nazywane bywają jedynie bramą do ziemi kłodzkiej. Najdłuższym szlakiem w całym górskim paśmie jest niebieski i należy on do Europejskiego Szlaku Długodystansowego (E3), łączącego Atlantyk z Morzem Czarnym. Część Europejskiego Szlaku przebiegającego przez Góry Bardzkie rozpoczyna się na Przełęczy Srebrnej i biegnie do Przełęczy Kłodzkiej, czyli w zasadzie przez całe pasmo górskie.

Inne szlaki są zaledwie szlakami dojściowymi (będącymi bramą do ziemi kłodzkiej). Zaliczamy do nich m.in.:

• drogę znakowaną kolorem żółtym, która prowadzi z Kłodzka na Kłodzką Górę;
• drogę znakowaną kolorem zielonym, która prowadzi z Radochowa, przez Złoty Stok do Barda;
• drogę znakowaną kolorem żółtym, która prowadzi z Barda do Ząbkowic Śląskich (szlak pielgrzymkowy);
• drogę znakowaną kolorem zielonym, która prowadzi z Ząbkowic Śląskich do Przełęczy Srebrnej.

Miejscowości, z których wychodzą turystyczne szlaki górskie jest tylko kilka. Głównym miejscem wypadowym w góry jest oczywiście centralne Bardo, przez które prowadzi znakowany kolorem niebieskim fragment najdłuższego szlaku Gór Bardzkich. Do miasta Bardo docierają także szlak żółty z Ząbkowic i zielony ze Złotego Stoku. Z kolei z Kłodzka można wybrać się szlakiem żółtym na najpopularniejszą, należącą do Korony Gór Polski Kłodzką Górę.

W Górach Bardzkich utworzono specjalną bardzką odznakę turystyczną, którą otrzymać można, zdobywając najwyższe szczyty górskie pasma (10 określonych wierzchołków). Odznaka nazwana została Koroną Gór Bardzkich i ustanowił ją Klub Zdobywców Koron Górskich RP.

W wyniku licznych inicjatyw okolicznych mieszkańców oraz władz miasta Bardo, na terenie górskim pojawiły się szlaki rowerowe, które prowadzą m.in. w pobliże rezerwatów przyrody „Cisowa Góra” oraz „Cisy”. Wytyczone szlaki rowerowe wyruszają w większości z miasta Bardo i są nimi:

• rowerowa trasa zielona, stanowiąca pętlę o długości niecałych 25 km. Kolejne etapy trasy to Bardo, Opolnica, Wilcza, Przełęcz Wilcza, Żdanów, Wilcze Rozdroże, Przełęcz Srebrna, Nowa Wieś Kłodzka, Czerwieńczyce, Wojbórz, i z powrotem od Opolnica do Barda.
• rowerowa trasa czerwona, stanowiąca pętlę o długości ok. 44 km. Trasa wytyczona została przez Góry Bardzkie i Góry Złote. Kolejne etapy trasy to Bardo, Przełęcz Łaszczowa, Przełęcz Kłodzka, Przełęcz Chwalisławska, Chwalisław, Laski, Laskówka, Janowiec oraz z powrotem Bardo.
• rowerowa trasa niebieska, stanowiąca dosyć krótką pętlę o długości ok .12 km, poprowadzoną dookoła rezerwatu „Cisy”. Prowadzi przez Bardo, Opolnicę, Brzeźnicę, i wiedzie z powrotem do Barda.
• rowerowa trasa żółta, stanowiąca pętlę dookoła Kalwarii o długości ok. 18 km.

Kalwaria (zwana inaczej Bardzką Górą)

Położenie Bardzkiej Góry to wschodni grzbiet Gór Bardzkich, a jej wierzchołek góruje na wysokości 593 m n.p.m. Masyw ma kształt obły, charakteryzują go strome stoki oraz wyraźnie zaznaczony szczyt. Masyw górski Kalwarii porastają głównie świerki, stanowiące część regla dolnego. Pod szczytem znajduje się słynny obryw skalny – Obryw Bardzki, na którym postawiono krzyż. Najważniejszym punktem na szczycie góry jest kapliczka górska, postawiona w roku 1619 w miejscu cudownego objawienia Matki Bożej. Wzniesienie jest celem licznych pielgrzymek, a przez jej szczyt przebiega niebieski fragment długodystansowego szlaku pieszego E3. Ścieżki i trasy prowadzące na wierzchołek otoczone są licznymi kapliczkami zabytkowymi z wieków XVII i XIX. Prowadzi tędy droga krzyżowa. Na bocznym zboczu Kalwarii, na wysokości ok. 420 m n.p.m., stoją ruiny średniowiecznego zamku.

Kłodzka Góra

Kłodzka Góra, należąca do Korony Gór Polski, postrzegana była niegdyś jako najwyższy szczyt Gór Bardzkich. Położona jest na wysokości 757 m n.p.m. Historyczne podania ogłaszają ją najwyższym szczytem, jednak w rzeczywistości jest nim wierzchołek Szerokiej Góry (765 m n.p.m.). Kłodzka Góra jest zwornikiem Gór Bardzkich, porośniętym świerkowym lasem. Jedyny ze znakowanych szlaków wychodzących z miasta Kłodzko ma kolor żółty, i prowadzi on właśnie na Górę Kłodzką. Pomimo to wierzchołek nie cieszy się wielką popularnością turystyczną. Nawet w przeszłości częściej wybieranym szczytem był wierzchołek Ostrej Góry, położony na wysokości 751 m n.p.m., który mylnie uważany był wtedy za najwyższy szczyt całego górskiego pasma.

Kortunał

Kortunał, szczyt wznoszący się na wysokość 676 m n.p.m., jest najwyższym wzniesieniem północno – zachodniej partii gór (ich Grzbietu Zachodniego). Położony jest na terenie chronionego terenu Gór Sowich oraz Bardzkich, w pobliżu miejscowości Czerwieńczyce. Sam wierzchołek szczytu jest słabo podkreślony i ma płaską, lecz obszerną powierzchnię. Zbocza wzniesienia oraz partie szczytowe porośnięte są lasem dolnoreglowym, typowym dla całego łańcucha górskiego.

Szeroka Góra

Wierzchołek Szerokiej Góry, położony na wysokości 765 m n.p.m., jest najwyższym szczytem Gór Bardzkich. Uprzednio, przed badaniami potwierdzającymi jej dodatkowe kilka metrów, za najwyższy szczyt uważany był wierzchołek Kłodzkiej Góry, a jeszcze wcześniej – Ostrej Góry.

Szeroka sąsiaduje z Kłodzką Górą i dzieli je niewielka odległość, dlatego też szlak koloru żółtego, biegnący na Kłodzką Górę, przedłużono do Szerokiej Góry. Od Kłodzkiej Góry szczyt oddziela Przełęcz pod Kłodzką Górą. Znajduje się tam niewielki węzeł szlaków, gdzie spotyka się droga koloru niebieskiego i droga koloru żółtego. Kulminacja wierzchołka jest słabo zaznaczona, dlatego szczyt jest słabo rozpoznawalny, i przez długi czas nie został uznawany za najwyższe wzniesienie całego pasma. Podobnie jak pozostałe górskie masywy Gór Bardzkich, także ten wierzchołek i jego zbocza porośnięte są lasami świerkowymi, a także świerkowo – bukowymi.

Ostra Góra

Wierzchołek Ostrej, uważany niegdyś za najwyższe wzniesienie całego łańcucha górskiego Gór Bardzkich, obecnie uznawany jest za trzeci co do wysokości szczyt. Charakteryzuje go wyjątkowa dla tego regionu wyraźnie zaznaczona kulminacja. Na szczycie, pod koniec XIX wieku (gdy masyw uważany był jeszcze za najwyższy) postawiona została drewniana wieża widokowa, licząca 17 metrów wysokości. Przetrwała ona jednak zaledwie do połowy XX wieku. Pod szczyt podchodzi fragment europejskiego szlaku niebieskiego (E3).

Przełęcz Bardzka

Położona jest na wysokości 442 m, pomiędzy Bardem a Kłodzkiem. Stanowi ona obszerne, lecz stosunkowo płytkie siodełko pomiędzy Dębową Górą a Kłapaczem. Prowadzi przez nią część drogi krajowej nr 8.

Przełęcz Kłodzka

Przełęcz położona jest na wysokości 483 m, i stanowi szerokie siodło pomiędzy Górami Bardzkimi a Górami Złotymi. Oddziela zatem całe pasmo Sudetów Środkowych od Sudetów Wschodnich. Przełęczą prowadzi droga krajowa nr 46, która łączy Kłodzko ze Złotym Stokiem. Zbocza przełęczy są strome, lecz podejścia stosunkowo łagodne. Przełęcz ze względu na swą budowę geologiczną zaliczana jest do jednych z najbardziej interesujących miejsc w Sudetach. Tereny niedaleko przełęczy stanowią łąki i pola, natomiast w górnej części rośnie charakterystyczny dla regionu las świerkowy regla dolnego, z niewielką domieszką drzew liściastych, m.in. buków.

Twierdza Srebrnogórska

Na granicy z Górami Sowimi, na Przełęczy Srebrnej, góruje twierdza, wzniesiona w XVIII wieku u podnóża Srebrnej Góry, na terenie Dolnego Śląska. Znajduje się na północnym krańcu gór, i jest w większej części położona w Górach Sowich. Na terenie Gór Bardzkich znajduje się obronny Fort Ostróg, a a także forty ziemne na Mężyku i Lisiurze.

Bardo

Bardo to najbardziej interesujące miasto Gór Bardzkich. Na terenie miasta znajduje się sanktuarium Matki Boskiej Bardzkiej – usytuowane w barokowym kościele Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny.

Początki historyczne miasta jako ośrodka religijnego są związane ze słynną figurką Matki Boskiej Bardzkiej. Jest ona najstarszą z zachowanych romańskich rzeźb na całym Śląsku. Figurka jest niewysoka, ma zaledwie ok. 43 cm wysokości, i przedstawia wizerunek Matki Boskiej z siedzącym na jej kolanach Dzieciątkiem Jezus. W Bardzie kilkukrotnie budowano nowe kościoły w miejsce starych, ponieważ ruch religijny i pielgrzymkowy rozwijał się, a kościoły okazywały się być zbyt małe i niewystarczające. Obecna świątynia powstała na przełomie XVII i XVIII wieku.

Z miasta Bardo prowadzi większość szlaków turystycznych jakie oferują Góry Bardzkie – m.in. na Górę Różańcową, Obryw Skalny i na Kalwarię, a także na Grzbiet Wschodni (Kłodzka Góra) oraz Zachodni.

Inne atrakcyjne punkty w Górach Bardzkich

• Kamienny gotycki most w Bardo z XV wieku.
• Kapliczki kalwaryjne na Bardzkiej Górze (Kalwarii). Jednym z najważniejszych z religijnych punktów pielgrzymkowych w Bardzie jest Kaplica górska Matki Boskiej Płaczącej, znajdująca się pod szczytem Kalwarii. Wzniesiono ją dokładnie w miejscu skały, na której według podań w roku 1400 objawiła się Matka Boska, niosąc ostrzeżenie przed nadciągającymi wojnami. Na głazie, na którym stała Maryja, pozostały podobno odciski stóp- obecnie zreprodukowane i wystawione do oglądania. Stoją przy niej liczne kapliczki kalwaryjne, do których modlą się pielgrzymowie.
• Pocysterski klasztor w Bardzie, z muzeum sztuki sakralnej, stanowiącym kolejny ważny punkt pielgrzymek.
• Obryw Bardzki – osuwisko na zboczu Kalwarii, które w XVI wieku zablokowało koryto Nysy Kłodzkiej. Powstało wtedy realne zagrożenie zatopienia całego miasta Bardo. Na górnej krawędzi urwiska stoi krzyż. Miejsce jest doskonałym punktem widokowym na Przełom Bardzki.
• Nieczynne wiadukty kolejowe na Przełęczy Srebrnej (niedaleko Twierdzy Srebrnogórskiej), imponujące wysokością.
• Droga krzyżowa prowadząca na szczyt Kalwarii (Bardzkiej Góry).
• Szczyt Góry Różańcowej, na której postawione są zabytkowe różańcowe kapliczki modlitewne, umiejscowione na górze w XVIII i XIX wieku.
• Szwedzkie Szańce – pozostałości po forcie obronnym wzniesionym w 1813 roku na Pańskiej Górze.

Ciekawostki 

• Przez Przełęcz Bardzką już w czasach prehistorycznych przebiegała część szlaku handlowego, stanowiąca odnogę szlaku bursztynowego. Trakt stał się w późniejszych czasach jedną z najważniejszych dróg, jakie łączą Śląsk z Czechami. Dla ochrony drogi postawiono w XIV wieku obronny zamek, a jego ruiny znajdują się obecnie na zboczach Kalwarii. 
• W XVI wieku w rejonie panowali Habsburgowie, Rozpoczęli oni systematyczną odbudowę ziem po skutkach, jakie przyniosły wieloletnie działania wojenne. Niestety, kolejna wojna zawitała na tereny – była to wojna 30 – letnia. Przejścia oddziałów najemnej jazdy polskiej pozostawiły ogromne zniszczenia w okolicach miast Kłodzko i Międzylesie. Po trzech tzw. wojnach śląskich, w XVIII wieku na ziemiach rozpoczęło się panowanie Prus. Aby zabezpieczyć się przed kolejnymi najazdami, król pruski przebudował kłodzki zamek na obronną fortecę. Kolejnym krokiem było wybudowanie twierdzy na Srebrnej Przełęczy, która nigdy nie została zdobyta. Była to największa twierdza górska w Europie, nazwana w późniejszym okresie „śląskim Gibraltarem”.
• W Górach Bardzkich można spotkać pewną osobliwość – skamieniałe organizmy, które w prehistorii żyły w położonym tam wtedy morzu – zwane graptolitami. Dzięki tym właśnie organizmom możliwe było stosunkowo dokładne wyznaczenie wieku skał górskich. Fragmenty kolonii, które zostały dobrze zachowane, wyglądem przypominają piękne skalne malowidła.
• Jako samodzielne pasmo górskie i jednostka geomorfologiczna, Góry Bardzkie zostały wyodrębnione dopiero po II wojnie światowej. Nadana im niemiecka nazwa brzmiała Warthaer Gebirge. Z reguły grzbiet Gór Bardzkich łączony był z Górami Sowimi.
• Przełom Nysy Kłodzkiej w okolicach miasta Bardo ma charakter antecedentny. Oznacza to, że jest on starszy niż same góry i powstawał w trakcie ich wypiętrzania. Jak to jest możliwe? Silna erozja, jakiej dokonywała rzeka w tym czasie, następowała szybciej niż wypiętrzanie i podnoszenie się gór.
• W związku z historyczną decyzją pruskich władz, w 1869 roku wybrano (ze względu na płaskość jego szczytu) Kortunał (najwyższy szczyt Grzbietu Zachodniego), w celu przeprowadzenia prób ogniowych. Wykorzystano do nich prototypowe działa i moździerze. Jako cel prób obrano Fort Rogowy, część Twierdzy Srebrnogórskiej, któy położony jest na wprost od Kortunału w odległości ok. 3 km. Podczas prób, w wyniku wybuchu, śmierć poniosło czterech kanonierów obsługujących moździerz.
• Przełęcz Bardzka uznawana była za strategiczne miejsce. Podczas niemalże każdej wojny toczono o nią walki. Punkt graniczny „starej granicy” wyznaczony jest za pomocą kolumny maryjnej stojącej przy drodze nr 8.
• Odwiedzając Przełęcz Kłodzką warto wiedzieć, że znajdują się tutaj pozostałości po nieczynnej piaskowni (kopalni piasku).

Chcesz dowiedzieć się więcej o górach w Polsce?
Przeczytaj nasz artykuł – Góry w Polsce – Opis Pasm Górskich, Najwyższe Szczyty, Przewodnik turystyczny