Najmłodsza i wciąż trwająca z orogenez w historii naszej planety. Przeciwnie niż jej poprzedniczki, czyli na przykład orogeneza hercyńska i orogeneza kaledońska, trwa na niektórych obszarach do dziś. Czym tak naprawdę jest to zjawisko i jak konkretnie wpływa na dzisiejsze krajobrazy górskie?
Spis treści
Czym są orogenezy?
W ogromnym skrócie jest to zespół górotwórczych zjawisk, które w podobnym czasie zachodzą na różnych obszarach, a nawet globalnie. Stale zachodzi tu wypiętrzanie się łańcuchów górskich, które w przypadku orogenezy alpejskiej nazywa się potocznie „młodymi górami”. W dziejach Ziemi wyróżniamy kilka orogenez, które wypiętrzyły stare, wycierające się już góry: m.in. Karkonosze, Góry Skaliste, Harz, Ural i inne. Wyróżniamy też najnowszą, czyli tą alpejską, która ukształtowała takie łańcuchy jak Alpy, Himalaje, Andy, czy Kaukaz, a także rodzime Karpaty.
Historia orogenezy alpejskiej
Orogeneza alpejska rozpoczęła się ok. 230 mln lat temu, jeszcze w okresie przejściowym na granicy triasu i jury i lokalnie trwa nadal. Jej wystąpienie było możliwe dzięki kilku czynnikom, które mają ścisły związek z tworzeniem się aktualnego kształtu kontynentów zmianami rozmiarów oceanów. Rozpadła się bowiem Pangea, superkontynent, z którego cząstek powstały wszystkie te, które są nam znane. To wówczas nasiliły się ruchy fragmentów skorupy ziemskiej, a na ich punktach stykowych, orogeneza alpejska pozostawiła po sobie alpidy, czyli pasma takie jak Alpy, czy Himalaje.
Jak powstają góry?
Ruchy górotwórcze to mniej lub bardziej gwałtowne procesy, którym często towarzyszą ruchy płyt tektonicznych, które wynoszą fragmenty skorupy ziemskiej. Ale nie tylko. Zdarzeniami, w wyniku których dodatkowo mogą wypiętrzać się pasma górskie, są na przykład trzęsienia ziemi, a także zjawiska wulkaniczne (tu przykładem mogą być Andy). Zazwyczaj jednak góry powstają poprzez napieranie na siebie dwóch płyt litosfery. Siła, która tworzona jest w ramach tego procesu, wypiera stykowe pasma skorupy ziemskiej. W taki sposób powstały m.in. Himalaje – jako wynik napierania na siebie płyty euroazjatyckiej i indo-australijskiej.
Różnice między górami
Każdy amator gór choć raz zaobserwował, jak różne mogą być poszczególne pasma, i jak wiele różni na przykład polskie Karpaty, od Kaukazu lub Himalajów. Pomimo że wszystkie te łańcuchy górskie wypiętrzyła alpejska orogeneza.
Znaleźć możemy liczne podobieństwa, ale im bardziej zagłębimy się w szczegółowe informacje, tym więcej różnic znajdziemy. Dzieje się tak ze względu na regionalne tempo powstania szczytów, a także lokalne czynniki, które będą wpływały na rozwój sytuacji, wśród których wyróżnić możemy ilość osadów, intensywność ruchów, a także dodatkowe zjawiska tektoniczne.
Kształtowanie się szczytów
Zanim góry przybiorą kształt prezentowany dziś, przybierają formę, którą nazywamy górotworem. Wewnętrzna strona górotworów to starsze skały o krystalicznej budowie, a zewnętrze to mniej trwałe skały osadowe, które nazywamy fliszowymi. Aby zaobserwować różnorodność gór, spójrzmy na nasze rodzime Tatry. Pozbawione zostały one fliszu w trakcie zalania, kiedy to najwyższe góry Polski znalazły się w eocenie na morskim dnie. Woda wypłukała słuszną część podłoża, zostawiając młodą, krystaliczną strukturę Tatr. Dla porównania Prealpy, które powstały w czasie tej samej orogenezy, zbudowane są w większości z fliszu właśnie. Tatry i znaczną część gór powstałych w trakcie ostatniej orogenezy zaliczyć możemy do gór fałdowych.
Jak powstają góry fałdowe?
Jak wspomnieliśmy wcześniej, zjawisko to jest efektem wzajemnych nacisków płyt litosfery, które fałdują warstwy skalne znajdujące się w podłożu. Doprowadza to też do powstania płaszczowin, czyli silnie pofałdowanych warstw skalne, które w wyniku ruchów podłoża przemieszczają się nawet kilometry poza obręb właściwych wierzchołków.
Warstwy litosfery tworzą w tym procesie charakterystyczne fałdy, które świetnie widać w przekrojach skalnych. W ten sposób ukształtowane zostały masywy orogenezy alpejskiej. W Polsce jako przykład masywów utworzonych przez te procesy podać możemy Karpaty, a jeśli chodzi o zagraniczne pasma górskie, to zaliczamy do nich na przykład Kordyliery, Himalaje, Alpy, Atlas, a także Andy w Ameryce Południowej.
Orogeneza alpejska w Polsce
Pomimo że na tle innych krajów Polska wcale nie jest bardzo górzystym krajem, to nie można zaprzeczyć, że w trakcie orogenezy alpejskiej dokonały się znaczące zmiany w topografii terenów wchodzących dziś w skład Rzeczpospolitej. Były one nieuniknione, jako że całość Europy zmagała się z podobnymi zjawiskami. Szereg zmian wywołany został przez ścieranie się południa Europy z północą Afryki. W ten sposób krajobraz południa kontynentu wzbogacił się na przykład o Pireneje, Alpy i Apeniny. Po drugiej stronie Morza Śródziemnego w trakcie orogenezy alpejskiej powstały się na przykład masywy Atlasu. Skupmy się jednak na Polsce i wpływie, jaki miała alpejska orogeneza na topografię południa kraju.
Skutki orogenezy alpejskiej w Polsce
- doprowadzenie do powstania fałdów tworzących Tatry, a także Pienin;
- utworzenie płaszczowin Beskidów i Bieszczadów;
- u podnóży Tatr, utworzenie morza, które pozostawiło po sobie ogromne zasoby soli;
- wypiętrzone zostały polskie łańcuchy górskie, nie tylko Karpaty, ale także starsze Sudety.
Czy czujecie teraz chęć zdobycia wiedzy na temat pochodzenia szczytów, po których odbywacie swoje wędrówki i wspinaczki? Taka geografia w wydaniu praktycznym jest naprawdę pasjonująca, a w ramach każdej wycieczki poznamy nowy, ekscytujący element.